İş Kulaklığı Hakkında Bilgi

İş kulaklığı, gürültülü çalışma ortamlarında, kulak koruması sağlayan önemli bir kişisel korunma donanımıdır.

Kulak tıkaçları ortamdaki ses şiddetini SNR değerleri kadar düşürürler. Örneğin 100 dB A gürültü seviye olan bir iş alanında, 30 dB A SNR seviyesine sahip doğru takılmış bir kulak tıkacı, ses şiddetini 70 dB A seviyesine indirir.

Kulak koruyucu donanım olan iş güvenlik kulaklıkları ve kulak tıkaçları, 80 dB’den itibaren hazır bulundurulur ve gürültü seviyesi 85 dB değerini gördüğünde takılır.

İstenmeyen seslerin olmadığı bir dünya düşünemeyiz. İnşaat, üretim, ulaştırma gibi sektörlerde ise bu seslere maruz kalmayarak çalışmak mümkün değildir.

Örneğin gökdelen sahasında beton delme işlemi sırasında veya havaalanında bir jet uçağının kalkışı sırasında çıkan seslerin olmaması hayal edilemez.

Bu gürültüler insanı sadece rahatsız etmez, çalışmasına da mani olur.

Rahatsızlık veren yüksek desibel seviyesinde gürültüler, dikkati dağıtır ve iş kazalarına yol açabilir.

Dahası, yüksek frekanslı ve şiddeli gürültüler, çalışanlarda sağlık sorunlarına neden olabilir.

Ses frekansı, sesin saniyedeki atım sayısıdır ve "Hertz” birimi ile ölçülür.

İnsanlar 20 ila 20 bin Hertz arasındaki sesleri duyabilir.

Ses şiddeti ise, logaritmik skalada Desibel(dB) birimi ile ölüçülür.

Genel olarak 80 dB’den yüksek seslere ucun süre maruz kalmak, kişide işitme ile ilişkili problemlerin oluşmasına sebep olabilir.

Katlanılabilir ses eşiğini geçen gürültüler, psikolojik sıkıntılara, uykusuzluk, baş ağrısı, baş dönmesi,kısmi ve tam işitme kayıplarına yol açabilir.

İşte bu olumsuz neticeleri engellemek, güvenilir ve sürdürülebilir bir çalışma ortamı sağlamak için kulak koruma şarttır.

Ülkemizde Avrupa’da uygulanan EN standartlarında ürünler kullanılmaktadır.

İş güvenlik kulaklığı, ihmal edilmemesi gerekilen ve kolay kullanılabilen bir KKD ürünüdür.

Değişik SNR, yani koruma seviyesi, çeşit, renk ve özelliklere sahip İSG kulaklığı modelleri mevcuttur.

SNR seviyeleri logaritmik skalada verilir.

Ortam gürültüsünün şiddeti desibel olarak tespit edilir. İlgili frekans aralığına ait, kulaklığın SNR değeri kadar azaltılarak insan sağlığına zarar vermeyecek şiddette olduğu bulunur.

Ülkemizde ortam gürültüsü 80 desibel olduğunda, kulak koruyucuların hazır bulunduğundan emin olunur. Şiddet 85 dB’e ulaştığında da zorunlu olarak kullanılır.

Örneğin, barete takılır, baş bantlı, boyundan bantlı, katlanır kulaklık modelleri mevcuttur.

Çalışma kıyafetlerinden farklı renkte kulaklık tercih edilirse, vardiya kontrollerinde uzaktan dahi kolayca denetleme yapma imkanı elde edilir.

Her kulak koruma kulaklığı aynı değildir.

Örneğin 2 kulaklık birbirine şekil olarak benzeyebilir ancak farklı desibel seviyelerinde SNR azaltımı sağlayabilir.

Veya dışarıdan aynı görünen 2 kulaklıktan bir tanesinin içinde, metal parça olabilir ve bu da elektromanyetik dalgaların olduğu ortamlar için uygun olmayabilir.

Pek çok üretici, çeşitli iş kulaklığı modelleri sunmaktadır.

Bu firmalar birbirinin muadili ürünlere sahiptir. Bu sebeple, kullandığınız modelin tedariğinde sorun oluşmuş ise, aynı markanın size uygun olmayan nitelikli modeline yönelmeyiniz.

Mutlaka, gerekli ve yeterli koruma sağlayan iş güvenlik kulaklığını tercih ediniz.

Koruyucu kulaklık seçimi riskler doğru değerlendirilip yapılmalıdır.

İSG uzmanınızın vereceği rapor doğrultusunda, ortam gürültülerine uygun kulaklık kullanılmaldır.

Çalışan eğitimi ve KKD kullanımı mutlaka denetlenmeli ve uygun periyotlar ile tekrar edilmelidir.

1. İş sağlığı ve güvenliğinde gürültü

İş güvenliği ve sağlığı bütün paydaşlarının kısa ve uzun vadeli çıkarlarına hizmet eden bir anlayışın ürünüdür.

Çalışan, şirket, ülke ve bütün dünya iş ortamlarında sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecek, iş sürekliliğine zarar verecek ve hatta daha vahim sonuçları önceden belirlemek ve bunların oluşumunu azaltıp mümkünse engelleyemek için gerekli çalışmaları yapmalıdır.

Bu konuda her kesimin üzerine düşen ödevler vardır. Bu yazıda konu hakkında bilgi vermek suretiyle, bilinçli, sağlıklı ve güvenli bir geleceğe birlikte gitmek amaçlanmıştır.

İş ortamlarında, iş güvenliği ve sağlığı bakımında uygun olmayan etkilerin başında sıkça gürültü gelir. Gürültü rahatsızlık veren istenmeyen sesler demektir.

Ancak elbette her istenemeyen ses rahatsızlık yaratmaz, çalışan sağlığı ile iş ve iş ortamının sürekliliğine tehdit oluşturmaz.

Ses ancak belli eşik seviyeleri aşıldıktan sonra gürültü halini alır ve çalışanın konstantrasyonundan iş süreklililğine ve hatta kulak sağlığında varana kadar olumsuz etkilere yol açabilecek bir hal alır.

2. Sesin özellikleri

a. Ses şiddeti nedir?

Sesin şiddetin, sesin havada ilerlerken yarattığı basınçtır.

b. Desibel nedir?

Ses şiddeti logaritmik ölçek üzerinden ölçülür vs desibel(dB) birimi ile ifade edilir. Örneğin masanın boyu 2 metre dediğimiz gibi, ortamdaki ses şiddeti 90 dB olarak ifade edebiliriz.

Aynı sıcaklık ölçüçünde nasıl Fahrenheit,Celsius veya Kelvin gibi farklı ölçekler varsa, ses şiddeti ölçümünde farklı ölçekler kullanmılmaktadır. Bunlar A, B ve C olacak adlandırılır.

Sıfır desibel(0 dB A) insan kulağının duyabileceği en düşük ses şiddetidir.

Desibel ölçeği logaritmik olduğunu söylemiştik. Normal hayatta kullandığımız Onluk sistemde, örneğin ağırlığı kilogram olarak alalım, 2 kg’den 4 kg’e çıkarken, ağırlık 2’ye katlandı veya %100 arttı deriz.

Peki aynı ifadeyi 50 dB’den 100 dB’e çıkan bir gürültü için söyleyebilir miyiz? Hayır çünkü ses şiddeti logaritmik olarak tasarlanmış bir sistemdir.

Bu logaritmik sistemde 50 dB’den 53 dB’e çıkan bir sesin şiddeti 2 katına çıkmıştır. Çünkü 10 tabanlı logaritmik sistemde 10 üzeri 3, 2’ye yakın bir değerdir.

Şimdi de ilk verdiğimiz örneğe bakalım, 50 dB’den 100 dB’e çıkan bir gürültü için ne diyebiliriz?

Bu durumda ses şiddeti 10 bin katına çıkmıştır çünkü 10’un 5. kuvveti 10.000’dir.
100-50 = 50 50/10 = 5 ve 10^5 = 10.000

Bu noktada iş ortamlarında kolaylık sağlayacak kullanışlı bir bilgi de verelim: Varsayalım ki çalışma alanında 60 dB gürültü üreten bir makina vardır. Aynı makinadan yeni bir tane satın almak ve toplam üretim kapasitesini 2 katına çıkarmak planlanmıştır. Bu durumda ortamdaki ses şiddeti ne kadar olur?

Burada yapılacak hata 60x2=120 dB demektir. Bu yanlıştır çünkü 10’luk sistemde işlem yapılmıştır; oysa ses şiddeti ölçeği logaritmiktir.

Burada ses şiddeti 60+3= 63 dB olmuştur ve biraz sonra göreceğimiz gibi yeni bir önlem almak ve harcama yapmak gereksizdir.

Şüphesiz çalışma ortamlarında, gürültü kirliliği konusunda yetkili ölçüm şirketleri tarafından yapılacak ölçüm neticesinde sağlık bilgi edinip, iş ortamındaki iş güvenliği ve iş sağlığı uygulama, eğitim ve kişisel koruyucu donanım kullanımını planlamak gerekir.

Dahası, iş yeri mimarisine karar verme aşamasında dahi, yapılacak iş, kullanılacak makineler ve ortamda olacak gürültünün değerlendirilmesi gerekir.

Zira doğru planlama ile hem paradan hem zamandan hem de olası riskleri oluşmadan azaltma veya bertaraf etme imkanı doğacaktır.

Örneğin yüksek gürültülü ortam ile düşük gürültülü çalışma ortamlarını birbirinden olabildiğince uzak yerleştirmek suretiyle, hem gereksiz kulak koruyucu kişisel korunma donanımı satın alımından, gereksiz eğitimlerden ve zaman kaybından kurtulabiliriz.

Önceden planlayarak yapılabilecek başka bir tasarruf ise, yüksek gürültülü ortamlar diğer iş aramalarından yeterince uzaklaştırılamıyorsa, sınırlarının belirlenip ses izolasyonu ile ortamları yalıtmaktır.

Bu suretle gürültünün yayılımı kolayca engellenebilecek ve en başta yapılabilecel uzun ömürlü bir yatırım neticesinde, yıllar boyunca ek harcamalardan kaçınıp çalışan sağlığı ve iş sürekliliği riskleri düşürülebilecekti

c. Ses frekansı nedir?

Şiddetinin yanında, sesin bir de frekansı vardır. Sesin frekansı, içindeki ses dalgalarının tekrarlanma sıklığıdır. Ses frekansı Hertz ile ifade edilir ve Hz kısaltması ile gösterilir.

3. Gürültünün yol açabileceği sorunlar nelerdir?

Gürültünün kişide yarattığı etkiler istenmeyen sesin şiddeti ve frekansının yanında, gürültüye maruz kalma süresi ve bu süre sesin değişimi ile de ilgilidir.

Ayrıca her kişinin gürültü toleransı aynı değildir, genetik faktörler, psikolojik faktörler, kişinin gürültüye karşı verdiği tepkiyi ve gürültünün yarattığı etkileri etkiler.

Bu sebepelerden dolayı, her gürültülu iş ortamı ayrı olarak çalışanlar, makinalar, şartlar bütünleşik bir anlayışla, 360 derece anlayışı ile değerlendirilmelidir.

Ses kirliliği olan çalışma ortamları mutlaka yetkili uzman kuruluşlarca ses ölçümlerini yaptırmalıdır. Ancak bundan sonra iş güvenliği uzmanı ile berbaber güvenli, sağlıklı ve sürekli bir çalışma ortamı nasıl sağlanacağı planlanmalıdır.

Bu planlamanın içinde çalışma ortamının değiştirilmesi, mimari değişiklikler yapılması suretiyle daha uygun bir ortama dönüştürülmesi, uygun iş güvenliği levhalarının temini, daimi olarak ses şiddetinin gözlenebilir olması, ilgili seviyelerin aşımı riskleri için sesli ve ışıklı alarm sistemlerinin entegrasyonu, uygun kişisel korunma donanımlarının temini ve kullanıma hazır bulundurulması, çalışanların eğitimi, periyodik ortam ve sağlık denetimleri gibi pek çok adım da dahildir.

Ortamdaki gürültüye bağlı olarak çıkabilecek sorunlar basit konsantrasyon kaybından işitme kayıplarına kadar geniş bir alana yayılır.

İşitme kayıplarının çeşitli belirtilerini bilmekta fayda var:

• kulakta ani tıkanmalar
• kulak çınlaması
• televizyon seyrederken sürekli sesin alçaklığından şikayet etme ve sesi arttırma
• telefonda konuşurken sürekli bağırma
• konuşurken karşısındaki kişiden yüksek sesle konuşmasını isteme
• baş dönmesi

Eğer bu belirtiler gözlenmeniyorsa, kişinin bir sağlık kurumuna başvurması çok faydalı olacaktır.

Ortam gürültüsü ani işi kaybına dahi yol açabilir çünkü ani işitme kaybının sebeplerinden biri de çok yüksek şiddette ses ve basınç değişikliklerine maruz kalmaktır.

Kişi sağlığını ve yaşam kalitesini derinden etkileyen bu neticelerin yanında, konstantrasyon bozulması ve bundan kaynaklı verim düşüklüğü, başarımın azalması, iş sürekliliğinin bozulması, gürültü kaynaklı diğer olumsuz neticelerdendir.

İşte bütün bu olumsuzlukları, azaltmak ve hatta tamamen bertaraf etmek için doğru ölçümlere dayanan, 360 derece bütünleşik bilimsel bir anlayışla tasarlanacak eğitim, gözlem, donanım ve kontrolleri içeren, is sağlığı ve güvenliği çalışması zaruridir.

Bu çalışmanın en önemli parçalarından bir de doğru kulak koruyucu kişisel korunma donanımlarının belirlenmesi, eğitiminlerinin verilmesi ve kullanılmasıdır.

Peki kulak koruyucu çeşitleri nelerdir?
Ana kulak koruyucu kişisel korunma donanımları kulaklık, kulak tıkacı ve kulaklıklı barettir.

4. Kulak koruyucu KKD standartları nelerdir?

Bu kulak koruyucu donanımlardan en sık kullanılanlar tahmin ettiğiniz üzere iş güvenliği için üretilmiş olan kulaklık ve kulak tıkaçlarıdır.

5. İş kulaklığı özellikleri nelerdir? İş güvenlik kulaklığı nasıl seçilir?

Kulak koruyucu kulaklıklar, tarım, savunma, inşaat, kimya, madencilik, gemicilik, enerji, gıda ve lojistik gibi alanlarda yoğun olarak kullanılan çok temel bir kişisel korunma donanımlarındandır.

Ancak elbette her durum için tek bir kulaklık önermek mümkün değildir.

Her durum özel durumdur ve kendi şartları içinde ele alınmalıdır.

İş güvenlik kulalığı ihtiyaçlarını mutlaka iş sağlığı ve güvenliği uzmanınızın değerlendirmesi ve tespitleri neticesinde belirleyiniz.

Sadece SNR değerinin yüksek olması doğru kulaklık seçtiğiniz anlamına gelmez.

Yalnızca fiyata bakarak karar vermek ise başka büyük bir hatadır. Unutmayın doğru kişisel korunma donanımı seçimi hem çalışan, hem şirket, hem ülke için en doğru, karlı ve verimli seçenektir.

Yanlış korunma donanımı seçimi sizi karşılanması zor, belki de hiç telafi edilemeyecek risklere karşı korunmasız bırakır.

Gürültüden koruyucu kulak seçimi yapılırken ilk bakılacak nokta SNR değeri olmalıdır. Her iş kulaklığının ambalajında SNR değeri açık bir şekilde yazar.

Satın alma biriminizin mutlaka İSG uzmanınızın tavsiye ettiği eşik değerin üzerinde bir SNR değeri olan bir kulaklık seçmesini sağlayınız.

İş güvenlik kulaklarının seçiminde dikkata alınacak diğer önemli kriterler ise şunlardır:

Dielektrik:Elektromanyetik alanların mevcut olduğu çalışma ortamlarıda, dielektrik malzemeden kulaklıklar tercih edilir.

Ağırlık:Çalışanının çalışma süresine göre, kulaklık ağırlığı uygun bir şekilde tercih edilmelidir. Gereksiz ağır bir kulaklık, çalışma süresi uzadıkça sıkıntı yaratacak, çalışanın daha hızlı yorulmasına sebep olacak ve konsantrasyon sıkıntılarına yol açabilecektir.

Renk:Kulaklıkların çalışanın ve çalışma alanından farklı ve kolay görülen bir renkte olması önemlidir. Kıyafet ve iş bölgesinden farklı renkte olan bir kulaklık hem çalışan tarafından kolayca görülür hem de takım lideri ve/veya vardiya amiri tarafından uzaktan dahi kolayca fark edilerek hızlı ve zahmetsiz kontrol sağlanır.

Kafa bandı:Destekli bir kafa bandı olan kulaklık tercihi, çalışanın uzun süreler rahat çalışmasına imkan tanır.

Malzeme:Kulaklığın imalatında kullanılan malzemeler insan sağlığına zarar vermeyen ve çalışanda alerji yaratmayan malzemeler olmalıdır.

6. İş güvenlik kulak tıkacı çeşitleri nelerdir? Kulak tıkacı nasıl seçilir?

Kulak tıkaçları da, kulaklıklar gibi çok sık kullanılan bir kişisel korunma donanımıdır.

Kulak tıkacı seçiminizi, İSG uzmanınızın değerlendirmesi ve tavsiyesi ile şekillendiriniz.

Sadece fiyat veya sadece SNR değerine bakarak kulak tıkacı seçmeyiniz.

Kulak tıkacı seçiminde ilk bakılan değer SNR değeri olsa da, tek kriter bu değildir.

Kulak tıkacı seçiminde değerlendirilen diğer özelliklerin başlıcaları şunlardır:Renk:Çalışan kıyafetinden, çalışma alanından ve içine düşme ihtimali varsa, ilgili malzemeden farklı renkte bir kulak tıkacı seçmek son derece faydalıdır.

Bu suretle çalışan çıkarttığında kulak tıkacını kolaylıkla bulabilir.

Eğer bir gıda kazanı söz konusu ise, farklı renkte bir kulak tıkacı yanlışlıkla içine düştüğünde zahmetsizce çıkartılabilir.

Takım lideri ve/veya vardiya amiri denetimlerini daha kolay yapabilir.

Şekil:Silindirik, çam tipi, balon tipi farklı şekilde kulak tıkaçları vardır. Bunlardan çalışanın en rahat ettiği tip seçilmesi faydalıdır. Örneğin eğer çalışanın ellerinde eldiven varsa, tek elle takıp çıkartılabilen çam tipi kulak tıkaçları tercih edilmesi büyük kolaylık sağlayabilecektir.

Diğer taraftan silindirik kulak tıkacı tercih edilmesi durumunda, çalışan 2 elini de kullanılması gerektiğinden, kulak tıkacının takıp çıkarılması daha uzun sürecek ve hataya daha fazla açık olacaktır.

Büyüklük:İnsan kulaklarının boyutu sabit değildir. Bundan dolayı çeşitli büyüklükteki kulaklar için farklı ebatta kulak tıkaçları üretilmiştir. Çalışanlarınızın rahat kullanacağı, kulaklarına uygun kulak tıkaçlarını seçiniz.

Kordon:Kordonlu ve konsuz kulak tıkaçları iş durumuna göre tercih edilebilir. Örneğin eğer gıda üretiminde çalışılıyorsa, kordonlu olup malzemeden farklı bir kulak tıkacı kazan içine düşme durumunda, kordonsuz modellere göre daha kolay çıkartılabilir.

Metal içeriği:Metal içerikli mıktanısla çekilebilen kulak tıkaçları, yemek sektöründe yanlışlıkla gıdaya düşme durumunda, kolayca çıkartılabilir.

Malzeme:Köpük, silikon gibi farklı malzemelerden üretilmiş kulak tıkaçları mevcuttur.

Ağırlık:Kulak tıkaçlarının ağırlığı çalışanın işi ve çalışma süresine göre, iş rahatlığı sağlayan bir seviyede olmalıdır.

Tekrar kullanılırlık:Tekrar kullanımı olan kulak tıkaçları, kullan at modellere göre, kullanım ömrü süresince, daha ekonomik bir tercih olabilir. bu tip kulak tıkaçlarının kutularının atılmaması ve kullanıp temizlendikten sonra, gelecek sefer için tekrar kutusuna konulmasına dikkat edilmelidir.

Yıkanabilirlik:Kulak tıkacının kolay temizlenebilmesi, daha uzun süre ve hijyenik kullanım sunar.